Nga Shkëlzen Rrecaj
Të bukura dhe të veçanta për nga pamja, e që dallohen nga racat tjera, janë delet Balusha, një racë autoktone që gjenden në Rrafshin e Dukagjinit, kryesisht në Komunën e Istogut. Fatkeqësisht kjo racë shumë rentabile, është në zhdukje e sipër.
Cilësia e leshit dhe sasia e qumështit, e bën këtë racë shumë me vlerë. Karakteristikë e saj është ngjyra. Koka e mbuluar me ngjyrë të zezë e deri në qafë dhe trupi i saj ngjyrë të bardhë, i japin një bukuri të veçantë kësaj race. Gjatësia e leshit 20 deri në 25 centimetra e bëjnë edhe më të bukur dhe më të vlefshme këtë dele të veçantë në botë.
Dikur kjo dele mbushte Bjeshkët e Nëmuna që nga Mokna e deri në Ruseli. Këtë racë e kultivonin shumë familje, por që nga pas lufta tufat e këtyre deleve nuk shihen si dikur në ato bjeshkë.
Se a do ta ketë fatin kjo race dhe racat tjera autoktone siç ishte me lahutën, vegla tradicionale e cila u përfshi në UNESCO me status nacional serb dhe siç u tentua me deltarin ilir, e gjitha varet nga dëshira e shteti të Kosovës për ta mbrojtur me ligj Kjo pasi për këtë racë janë interesuar të huajt. Ajo gjendet në Istog dhe kultivohet nga një fermer që e ka trashëguar nga paraardhësit e tij.
Ramadan Zeqiraj nga fshati Studenicë, komuna e Istogut, është një kultivues që brez pas brezi e ka trashëguar racën autoktone të deleve Balusha. Edhe përkundër vështirësive ai edhe sot vazhdon ta kultivon këtë racë veçantë por edhe të bukur për nga pamja.
“Ne si familje ketë racë e kultivojmë prej shekuj me radhë. Deri në kohën e luftës ketë racë e kanë kultivuar edhe shumë fermerë të njohur. Por, fatkeqësisht në kohën e sotme janë numër të vogël kultivuesit e kësaj race. Megjithatë kemi bërë përpjekje me çdo kusht ta mbrojmë ne”, tregon Ramadani, duke theksuar se vështirësitë për ta ruajtur këtë racë, por jo vetëm këtë janë të mëdha.”
Ai në fermën e tij i mban mbi 500 krerë dele, ku vetëm Balusha i ka 345, kurse për mbarësim ka 265 krerë.
Për ta mbrojtur dhe për ta kultivuar edhe më shumë këtë race, patjetër që duhet ndihma institucionale apo edhe organizatave që merren me projekte bujqësore.
I pyetur se a e ka kontaktuar dikush nga institucionet përkatëse për ta marrë në mbrojtje dhe ndihmuar zhvillimin e Balushave, Ramadani u përgjigj: “Deri me sot nga institucionet tona asnjë vizitë të vetme nuk e kemi patur, e nga shtet e huaja jemi informuar se ka mbet e vetmja në botë kjo racë tek unë dhe tek një fermerë tjetër që nuk i ka trashëguar por i mban tash e sa vite këtu në fshatin Gurrakoc.”
Ramadani theksoi se “prej ndërkombëtareve kemi premtime që kjo racë duhet të mbrohet edhe me ligj por edhe të ndihmohet financiarisht. Jam duke pritur, por diçka konkrete nuk ka me gjasë është ka punohet për ta mbrojtur këtë racë.”
Sipas Ramadanit, racat më të rrezikuara janë dele Balusha, delja e Kosovës dhe lopa Busha.
“Në Kosovë mungon dëshira, se potencial ka edhe shumë bile, pasi në disa fusha është investuar. Ndërsa për bagëtitë e imëta siç janë delet nuk është bërë sa duhet përveç subvencioneve asgjë tjetër”, theksoi fermeri Zeqiraj.
Por edhe përkundër mungesës së investimeve nga shteti, këta kultivues të bagëtive të imëta kanë marrë një vetiniciativë për ta ndërtuar një kooperativë bujqësore për mish, djathë dhe qumësht.
“Fatmirësisht këtë vit e kemi formuar një kooperativë të fermerëve për regjionin e Pejës dhe jemi duke shpresuar tek institucionet tona por edhe atyre ndërkombëtare për përkrahje serioze për të filluar diçka të mirë për të gjithë fermerët”,tha Ramadani.
Më tej ai shtoi se “e mjaftueshme të mbështet një sektorë i rëndësishëm i bagëtive të imëta siç janë delet nuk është, por vend për ta mbështetur dhe përkrahur ka edhe shumë bile, shpresojmë që të bëjmë më shumë për këtë racë të veçantë.”
Për fermerin Zeqiraj, mbështetja vendore dhe ndërkombëtare për ta ruajtur këtë racë është e mirëseardhur për ne dhe do jemi të kënaqur pasi do të kemi mundësi ta rrisim kultivimin e saj dhe ta ruajmë pasi është e veçantë. Kjo racë është e mirë për qumësht e cila prodhon me pak se raca Bardhoka por për nga cilësia e ka me të lartë dhe ne jemi të kënaqur që kemi trashëguar dhe përfitojmë prej saj.
“Karakteristikë e kësaj race është se dallon nga racat e tjera për nga pamja, madhësia e trupit, nga cilësia e qengjave dhe e qumështit”, theksoi Zeqiraj.
Fermeri Ramadan Zeqirja ka një thirrje për institucionet vendore dhe ndërkombëtare që merren me fushën e bujqësisë me konkretisht për sektorin e blegtorisë që kjo racë dhe racat e tjera autoktone mos të zhduken është pasuri kombëtare dhe e trashëguar brez pas brezi.
“U bëj thirrje institucioneve përkatëse që sektori i bagëtive të imëta e veçanërisht i racave autoktone të ndihmohet më shumë dhe të mbrohen me ligj këto raca, mos të na i marrin siç ndodhi me lahutën edhe që po tentojnë ta marrin edhe deltarin ilir, mos të na ikin rinia nga ky vend të investohet edhe më shumë në bujqësi. Zhvillimi i bujqësisë zbutë papunësinë dhe zhvillon ekonominë e vendit”, u shpreh fermeri Ramadan Zeqiraj. /Gazeta Bujku /tesheshi.com/
